آشنایی با الیاف گیاهی چتایی، کنف، رامی و سیسال

در مقاله های قبلی در مورد الیاف گیاهی و چند نمونه از الیاف گیاهی و مشخصات آنها پرداختیم.

در این مقاله درباره ی چند مورد دیگر از الیاف گیاهی توضیحاتی ارائه خواهد شد.

 

چتایی الیاف ساقه ای هستند که در کشورهای گرمسیری و مرطوب مانند پاکستان و هندوستان به مقدار زیاد کشت می شود.

در اوایل قرن نوزدهم نساجان اروپایی متوجه شدند چنانچه اندک تغییری در دستگاه های ریسندگی و بافندگی کتان داده شود به خوبی قادر خواهند بود به جای کتان گران قیمت، چنایی ارزان قیمت مصرف کنند.

همین امر باعث ایجاد تغییرات انقلابی وسیعی در صنایع کتان و بازارهای منسوجات لفاف گردید.

تا آن موقع برای بسته بندی و نقل و انتقال مواد خام و محصولات صنعتی از متقال، کتان، بشکه های چوبی و انواع سبدها و جعبه ها استفاده می شد.

بهای نازل چتایی به سرعت توانست جای مناسبی در تولید مواد اولیه ساخت کیسه لفاف، طناب و نخ برای خود باز کند.

البته در حال حاضر بخش زیادی از منسوجات کاربردی در لفاف و بسته بندی از الیاف مصنوعی مانند پلی پروپیلن تأمین می گردد.

طول ساقه آن به پنج متر و قطر آن به دو سانتی متر میرسد. رنگ الیاف زرد و قهوه ای مایل به خاکستری است.شفافیت ابریشم را دارد.

انواع مرغوب چتایی زیر دست نرم و صاف دارند، ولی نوع معمولی آن زیر دست خشن دارد.

مقطع میکروسکوپی این الیاف آن را چند ضلعی نشان می دهد. وزن مخصوص آن 1/5 و جذب رطوبت آن 13/75 درصد است که در شرایط خیس تا 23 درصد نیز افزایش می یابد و از این لحاظ میتوان گفت که بسیار آب دوست است.

استحکام کشش چتایی به خوبی کتان نیست و نظر به اینکه الیاف چتایی از نظر قطر یک نواخت نیستند و دیوارهای سلولی آنها نیز دارای ضخامت یک نواخت نیست، استحکام کشش آن در الیاف مختلف متغیر است.

ساختمان چتایی طوری است که امکان کشش طولی آن محدود است. مقاومت چتایی در برابر عوامل بیولوژیکی به مراتب بیش از پنبه و کتان بوده و دلیل آن، وجود مقدار زیادی مواد صمغی نگهدارنده الیاف است.

عوامل شیمیایی روی الیاف چتایی اثری شبیه به پنبه و کتان دارند.

عملیات رتینگ آن شبیه کتان است، به ویژه زمانی که این عمل در کنار جویبارها انجام گیرد.

برای کنترل عمل رتینگ هر روز یک نمونه از ساقه ها مورد آزمایش قرار میگیرند و چنانچه الیاف به راحتی از ساقه جدا شوند دلیل بر خاتمه عمل رتینگ و آغاز عملیات بعدی است.

پس از جدا کردن الیاف از ساقه، آنها را در معرض تابش آفتاب قرار می دهند تا خشک شود.

در پایان عملیات، الیاف را بسته بندی می کنند و به کارخانه های ریسندگی می فرستند. برای سهولت در اجرای عملیات ریسندگی، مقداری روغن به الیاف افزوده می شود.

چتایی یکی از الیاف گیاهی بسیار پر مصرف در صنعت دریایی است و به دلیل ارزان بودن فرایند ساخت، به مقدار کافی در جهان تولید میشود.

بیش از یکصد سال است که به عنوان مناسب ترین ماده خام لازم برای انواع منسوج مورد نیاز در بسته بندی، کیسه، گونی و حمل کالا شناخته شده و از بین انواع متفاوت الیاف گیاهی تنها پنبه است که از نظر مقدار مصرف به چتایی برتری دارد.

از الیاف ظریف چتایی، در پارچه های پرده ای و دکوراسیون استفاده می شود.

چتایی می تواند با دیگر الیاف طبیعی و مصنوعی مخلوط شود و حتی رنگ های سلولزی را به خود جذب کند.

با وجود جایگزین شدن چتایی با الیاف ارزان مصنوعی مشابه در بعضی از صنایع، اما خاصیت زیست محیطی آن که برای ذخیره مواد غذایی به مدت طولانی کاربرد دارد. با هیچ یک از الیاف مصنوعی قابل جایگزین نیست.

رشته های چتایی و کنف که دیربازی است نیاز تهیه انواع لفاف، کیسه و نخ دوخت و انواع طناب دنیا را تأمین می کند، با وجود تشابه زیاد شکل ظاهری و تنوع مواد، الیاف حاصل از آنها از نقطه نظر خواص شیمیایی و فیزیکی با یکدیگر اختلاف فاحشی دارند.

 

کنف از دسته الیاف ساقه ای از گیاه شاهدانه است. از زمانهای قدیم در بیشتر کشورهای آسیایی این گیاه را میشناختند و از الیاف آن برای مصارف پوششی استفاده می کردند.

تاریخ مصرف این الیاف در کشور چین به 2500 سال پیش از میلاد می رسد. این گیاه بعدها توسط سایر اقوام کشف و کشت آن در کشورهای اروپایی و کنار دریای مدیترانه نیز متداول شد.

امروزه در بسیاری از کشورهای جهان که شرایط جغرافیایی مناسب داشته باشند، این لیف تولید می شود.

این گیاه در مناطق خاصی از جهان نظیر بنگلادش، هندوستان، چین، پاکستان و تایلند از طریق کاشت بذر تولید میشود و از خانواده پنیرکان و از جنس ختمی محسوب می شود.

کنف گیاهی یک ساله است که ریشه های عمیق و متراکم و سفید رنگی دارد و راههای مختلفی برای کشت آن یافت شده است.

از عوامل مهم در تعیین مرغوبیت کنف، رنگ آن  است.

رنگ های شفاف مانند سفید و زرد مرغوب تر از رنگ های خاکستری، سبز و در کل رنگ های تیره است.

مقاومت الیاف کنف، با رنگ های روشن بیش از الیاف تیره است.

طول ساقه این گیاه به سه متر و قطر آن به دو سانتی متر می رسد و جرم مخصوص آن 1/48 است.

برای استخراج آن، مانند کتان و چتایی، از عمل رتینگ استفاده می شود.

نوع متداول ریتینگ که روی کنف انجام می شود، رتینگ شبنم یا مجاورت در کنار جویبار است.

جدا کردن الیاف کیف از چوب ساقه آن، آسان تر از کتان صورت می گیرد.

الیاف کنف از کتان ضخیم تر و رنگ آن تیره تر و عملیات سفیدگری آن نیز مشکل تر است.

رنگ کنف به مراتب از چتانی روشن تر است. نوعی از الیاف کنف که در ایتالیا پرورش داده شده است، رنگ روشن و شفافیت بیشتری نسبت به سایر انواع آن دارد و بیشتر شبیه کتان است.

این نوع کنف بیشتر در پارچه بافی مصرف می شود. الیاف بیشتر انواع کنف، استوانه ای شکل و در برخی نقاط دارای ناهمگونی هستند.

سلولهای کنف مانند کتان، دیوارهای کلفت دارند و مقطع مرکزی آن چند ضلعی و کانال مرکزی داخل لیف وسیع تر از کتان است.

یک نوع الیاف کنف به نام سون در هندوستان تولید میشود که کیفیت بهتری نسبت به سایر انواع متداول آن دارد؛ طول ساقه آن به حدود سه متر میرسد و عملیات کشت و چیدن آن شبیه چتایی است.

عملیات رتینگ آن در داخل آب انجام میگیرد و الیاف پس از پوشیده شدن ساقه از آن جدا می شوند و بعد در معرض آفتاب و هوا قرار داده میشوند تا خشک گردند.

این نوع الیاف دارای رنگ روشن و شفاف هستند و قدرت مقاومت آنها در برابر کشش مانند سایر الیاف سلولزی طبیعی در حالت مرطوب بیش از حالت خشک آن است.

کنف به علت ظرافت و استحکام زیاد در تولید فرش های ماشینی، موکت، گلیم، پارچه ها و باربندهای مخصوص، طناب، مبلمان و اثاثیه منزل، تورهای ماهیگیری، صنعت بسته بندی و حتی در صنعت کشاورزی برای نگهداری مواد غذایی استفاده می شود.

نخ چتایی و کنف به دلیل رسانایی حرارتی اندک، می تواند در صنعت عایق کاری و به ویژه در عایق کاری صوتی مورد استفاده قرار گیرد، بدون آنکه هیچ گونه حساسیت پوستی برای افراد ایجاد کند.

از الیاف کنف برای تهیه پارچه هایی مانند روکش تشک، انواع چادر، بادبان کشتی، انواع تسمه پروانه، کیسه در ابعاد مختلف، نخ چله یا نخ پود در قالی بافی، نخ های دوخت خیاطی بسته بندی، انواع طناب، لایی صندلی و همچنین قیراندود بام ساختمان ها و جلوگیری از نفوذ رطوبت استفاده می شود.

 

رامی نیز جزء الیاف ساقه ای است. رامی گیاهی صنعتی و دارای جایگاه با اهمیتی در صنعت است.

طول ساقه های رامی ممکن است از دو متر نیز تجاوز کند. رامی سه ماه پس از کشت قابل بهره برداری است.

نخستین چین از محصول را در این سن می توان برداشت کرد، گرچه نوع مرغوب آن 4-5 چین در سال محصول می دهد.

الیاف رامی بلندتر از الیاف کتان هستند و نرمی و مقاومت و ظرافت در کنار درخشندگی آن رامی را در ردیف ابریشم قرار داده است.

این لیف دارای رنگی سفید و درخشان است. کرنش شکست (ازدیاد طول در حد پارگی) این لیف 3-4 درصد است.

در مقایسه با دیگر الیاف گیاهی مقاومت بالاتری در برابر باکتری ها قارچ ها و کپک ها دارد که یک ویژگی استثنایی محسوب می شود.

در بیشتر موارد این لیف با سایر الیاف ترکیب شده و از آن برای تولید پوشاک استفاده می شود.

قطر این الیاف بین 25-30 میکرون است. الیاف رامی آب را به راحتی جذب می کند و از این لحاظ رنگرزی رامی آسان است.

بهترین پارچه ها و ظریف ترین توری ها، همچنین محکم ترین و لطیف ترین جوراب ها و کفش ها و دستکش ها را از رامی تهیه می کنند.

ضایعات رامی در تهیه کاغذهای مورد استفاده در بانک ها به مصرف می رسد. چادر، ملحفه، پشه بند، توری چراغ های گاز و کاغذ، از دیگر مصارف این الیاف است.

کشت این گیاه در خرم آباد و تنکابن انجام میشده است. مناطق شمالی ایران به ویژه گیلان و تنکابن از نظر آب و هوا واجد مناسب ترین شرایط برای کشت و توسعه را می هستند.

به طور کلی میتوان گفت که رامی صرف نظر از داشتن موقعیت خاص در صنعت یک گیاه ایده آل برای صنایع روستایی محسوب میشود. در مجموع ارزش اقتصادی آن از کتان بیشتر است.

 

سیسال یک لیف است که از برگ گیاه آکاسیسالانا به دست می آید. این گیاه بومی آمریکای مرکزی است.

برای رشد گیاه سیسال آب و هوای گرمسیری با میزان رطوبت متعادل کابیان است که این نوع آب و هوا بیشتر در آفریقای شرقی و برزیل وجود دارد.

گیاه سیسال ساقه کوتاه و ضخیمی دارد که برگ های آن به شکل چتر بر روی آن رشد می کنند. این برگ ها دارای الیاف سیسال هستند.

وقتی عمر گیاه به 6-7 سال رسید، گل می دهد. در این موقع جوانه های کوچکی از گل خارج می شود، به زمین می ریزد، در زمین اطراف ریشه می دهد و استحکام می یابد و پس از گذشت این ایام، گیاه اصلی مادر می میرد. وقتی که عمر گیاه به چهار سال رسید، عمر برداشت برگ آغاز می شود و از این هنگام تا زمانی که گیاه می میرد، از برگ استفاده می شود.

یک گیاه خوب در طول عمرش در حدود 205 برگ میدهد که هر یک کمابیش 1000 عدد لیف دارد.

برگ های گیاه از جایی که به ساقه اصلی متصل شده اند، قطع می شوند.

این کار باید به سرعت پس از برداشت محصول انجام شود زیرا برگهای کنده شده از گیاه به سرعت فاسد می شوند.

الیاف به وسیله فرایند خرد کردن و فشار دادن جداسازی می شوند تا ماده سبز رنگ اطراف الیاف جدا گردد.

سپس الیاف جدا شده در آفتاب خشک می شوند. رشته های به دست آمده از الیاف سیسال میتوانند طولی از 0٫5 تا 25 /1 متر داشته باشند.

مانند الیاف کنف هندی تعداد زیادی از الیاف سیسال به وسیله چسب طبیعی به هم متصل شده اند.

رنگ الیاف سیسال از سفید تا زرد کم رنگ تغییر میکند (الیاف برگی دیگر مانند آباکا (مانیلا)، هنه کن، کانتالا پالم، فیک، فور مونیوم را می توان نام برد).

 

مقطع عرضی الیاف:مقطع عرضی الیاف به شکل چند ضلعی با کانال های داخلی است.

طول الیاف:طول دسته الیاف در حدود یک متر است.

جذب رطوبت:جذب رطوبت این الیاف همانند پنبه و کتان خوب است به همین ترتیب مقاومت در برابر مواد شیمیایی آن مانند پنبه و کتان است.

رنگ الیاف:اگر مرحله تولید با دقت انجام پذیرد، رنگ الیاف کرم متمایل به سفید است.

استحکام: استحکام این الیاف بالا (در حدود 4 گرم بر دنیر ) است.

کاربرد:چون این الیاف خشن هستند، انعطاف پذیری کمی دارند و برای تهیه البسه مناسب نیستند.

از سیسال بیشتر طناب تهیه میکنند که به مصرف صنایع ماهیگیری و حمل و نقل دریایی میرسد.

الیاف سیسال کاربردهای متنوع دیگری نیز دارند؛ برای نمونه پوشش های حصیری، قالیچه، طنابهای دریانوردی، لایی های اتومبیل، لوازم و اثاثیه منزل؛ همچنین از الیاف سیسال برای تولید تسمه، جهت انتقال نیرو استفاده می شود.