آشنایی کامل با ابریشم؛ خصوصیات، تولید و نگهداری

ابریشم مانند پشم یک لیف حیوانی است. ابریشم بر خلاف پشم که به فرم مو از پوست بدن گوسفند رشد می کند به شکل رشته پیوسته از دو سوراخ زیر دهان کرم ابریشم خارج می گردد.

ابریشم مایع در دو غده در بدن کرم ابریشم قرار دارد که از دو لوله باریک جریان پیدا می کند و از دو سوراخ زیر دهان کرم خارج میگردد. با خروج مایع در اثر مجاورت هوا ابریشم جامد میشود و به دو رشته بسیار ظریف مبدل میگردد.

کرم ابریشم همزمان مایعی چسبناک به نام سریسین ترشح می‌کند؛ این صمغ، گونه‌ای پلی‌پپتید طبیعی است که رشته‌ها را کنار هم نگه می‌دارد. کرم ابریشم ابتدا رشته ها را بر روی یکدیگر قرار میدهد و آن را به شکل مسطح در می آورد و سپس ریسیدن به شکل دوک مانند را ادامه میدهد.

کرم ابریشم، ابریشم ریسیده را به دور خود می تند و پیله ابریشم را درست میکند و خود داخل پیله حبس می شود. پیله ها به دو دسته تقسیم می شوند. در یک دسته از پیله ها برای بقای نسل، کرم ابریشم به پروانه تبدیل می شود و دسته دیگر پیله ها برای تهیه الیاف ابریشم استفاده میشوند.

طول رشته ابریشم تنیده شده تا 1500 متر می رسد. برای دستیابی به نخ ابریشم، پیش از تبدیل کرم ابریشم به پروانه، پیله ها را جلوی آفتاب یا داخل اتاقک های داغ قرار میدهند تا کرم آن کشته شود. بعد از آن، پیله‌ها را در آب گرم قرار می‌دهند تا لایه صمغی که رشته‌ها را پوشانده، حالت نرم پیدا کند. پس از پیدا کردن انتهای رشته چند پیله (6 تا 8) آنها را با هم ادغام می کنند و روی غلتکی می پیچند.

با توجه به مشکل بودن تولید لیف ابریشم قیمت آن بالا و میزان تولید آن محدود است. الیاف ابریشم در جهان به دلیل گران قیمت بودن آن سهم اندکی از تولید را به خود اختصاص داده است.

هر رشته ابریشم خام که متشکل از دو فیلامنت است، با صمغ سریسین که ماده ای پروتئینی شبیه ژلاتین است به یکدیگر چسبیده اند. ماده اصلی تشکیل دهنده این الیاف پروتئین است. پروتئین تشکیل دهنده آن از نوعی فیبروئین است. فیبروئین شامل شانزده نوع آمینواسید است.

ویژگی های فیزیکی ابریشم

ابریشم یک سری ویژگی ها مانند نرمی و لطافت، درخشندگی و جذب رطوبت و استحکام زیاد و کشسانی اندک دارد که در ذیل به اختصار ارائه شده است:

ویژگی میکروسکوپی: از لحاظ طولی ابریشم ساختمان دو بخشی ندارد به همین علت فاقد فر است و فلس نیز ندارد. سطح مقطع عرضی ابریشم مثلثی شکل است.

استحکام: الیاف ابریشم بسیار محکم هستند و استحکامی در حدود 3/5-5 گرم بر دنیر دارند. با این حال، وقتی رطوبت به آن نفوذ کند، مقاومتش کمتر می‌شود.

طول لیف: از میان تمام الیاف طبیعی، فقط ابریشم است که به صورت پیوسته و یک‌تکه (فیلامنت) یافت می‌شود. طول این لیف به 2 تا 3 هزار متر می رسد، یعنی از یک پیله پیوسته می‌توان به اندازه یک زمین فوتبال رشته بیرون کشید!

ارتجاع: خاصیت ارتجاعی ابریشم از پنبه و ویسکوز بیشتر و از پشم کمتر است.

جذب رطوبت: رطوبت بازیافتی ابریشم برابر با 11 درصد است.

چگالی:  از نظر وزن، ابریشم در دسته الیاف سبک قرار دارد و چگالی آن برابر با 1/28 است.

مقاومت در برابر حرارت: مقاومت الیاف ابریشم در برابر حرارت بیش از پشم است و تا 140 درجه سانتی گراد را بدون تجزیه برای مدت طولانی تحمل میکنند و در حرارت 170 درجه سانتی گراد به سرعت متلاشی و تجزیه میشوند (پشم در 130 درجه تجزیه می گردد).

ویژگی های شیمیایی ابریشم

اثر اسیدها:اسیدهای ضعیف ابریشم را به رنگ زرد در می آورند ولی اسیدهای قوی مانند اسید کلریدریک غلیظ در عرض سه دقیقه آن را در خود حل میکنند. مقاومت الیاف ابریشم در مقابل اسید از پشم کمتر است.

 اثر قلیایی ها: آسیب پذیری ابریشم در مقابل مواد قلیایی کمتر از پشم است. قلیایی ضعیف مانند آمونیاک اثر اندکی روی ابریشم دارند ولی قلیایی غلیظ تر یا قوی تر، باعث کاهش استحکام می شوند و در نهایت سود سوز آور غلیظ، سبب حل شدن آن می شود. 

مواد اکسید کننده: به طور کلی مواد سفید کننده از نوع اکسید کننده باعث کم شدن استحکام الیاف ابریشم میشوند و اثرات بدی روی آن میگذارند. بنابراین در هنگام سفیدگری با آب اکسیژنه باید دقت کافی شود.

راه های تشخیص الیاف ابریشم

برای شناسایی ابریشم، افزون بر روش میکروسکوپی (مقطع طولی و عرضی ویژه) و فیلامنت بودن آن، روش سوزاندن و حلالیت شیوه های مناسبی هستند.

روش سوزاندن: مشاهدات حاصل از سوختن ابریشم مشابه پشم است با این تفاوت که الیاف ابریشم پس از خروج از شعله به سختی و با ایجاد صدا و جرقه به سوختن ادامه می دهند.

روش حلالیت: الیاف ابریشم نیز مانند پشم در سود با غلظت پنج درصد حل می شود. بنابراین از این حلال میتوان برای شناسایی الیاف ابریشم استفاده کرد.

روش نگهداری از پارچه های ابریشمی

شست و شوی پارچه های ابریشمی: برای شست و شوی لباس های ابریشمی باید به برچسب مراقبت از لباس توجه کرد. بهتر است لباس های ابریشمی را خشکشویی کرد، زیرا اگر رطوبت داشته باشند استحکام آنها کاهش می یابد. در غیر این صورت باید آنها را با دست و آب ولرم و صابون رختشویی شست.

برای پارچه های ابریشمی، فقط استفاده از سفید کننده های غیر کلردار مانند آب اکسیژنه مجاز است. استفاده از سفید کننده کلردار موجب صدمه و تخریب پارچه ابریشمی میشود. پارچه های ابریشمی در اثر شست و شو آب می روند. بنابراین، پیش از دوختن پارچه های ابریشمی باید آنها را شست یا خشکشویی کرد.

اتوکشی پارچه های ابریشمی:پارچه های ابریشمی را باید پس از مرطوب شدن و در حالی که یک پارچه پنبه ای تمیز روی آنها قرار دارد اتو کرد. اتو پذیری پارچه ابریشمی 130-110 درجه سانتی گراد است.

اثر عوامل محیطی:  در برابر شرایط محیطی، بهتر است پارچه ابریشمی را مدت زیادی زیر تابش مستقیم خورشید نگذارید، چون نور خورشید باعث تضعیف بافت آن می‌گردد.

قرار دادن پارچه ابریشمی در شرایط مرطوب و به مدت طولانی، موجب صدمه دیدن پارچه از طرف موجودات ذره بینی میشود. پارچه ابریشمی در برابر کیک مقاوم است، اما در برابر حشره ای نقره ای آسیب پذیر است.

موارد استفاده از الیاف ابریشم

از موارد استفاده از الیاف ابریشم میتوان به انواع پوشاک پیراهن زنانه یا مردانه، لباس زیر، ربدو شامبر، روسری و کراوات، فرش، رومبلی، روتختی و پرده اشاره کرد.