پارچه های دست بافت ایران

پارچه دست بافت طیف وسیعی از پارچه های بافته شده با دست است که با کمک دستگاه پارچه بافی سنتی و اتصال عناصر تار و پود بافته می شوند.

پارچه‌های دست‌بافت ایرانی یکی از گنجینه‌های فرهنگی و هنری کشورمان به شمار می‌آیند.

زمانی که نام پارچه دست بافت شنیده می شود احتمالا ترمه به ذهن شما برسد ولی طیف آن بسیار گسترده تر است.

انواع پارچه های دست بافت در ایران وجود دارد که دارای بافت متفاوتی نسبت به هم بوده و با توجه به طرح و رنگ و جنس الیاف به کار گرفته شده در آن هنر، فرهنگ، آداب و رسوم منطقه هایی از ایران را نشان می دهند.

در بافندگی سنتی بر حسب هدف تهیه، شکل ظاهری، روش تولید و مواد و تجهیزات انواع مختلفی دارد.

از نمونه های پارچه های دست باف می توان پارچه های مخمل، زری، ترمه، کرباس، شعر، جاجیم و... انواع فرش قالی، گبه، گلیم، زیلو، نمد .... و انواع حصیر را نام برد.

در این مقاله به بررسی انواع مدل‌های پارچه‌های دست‌بافت ایرانی، ویژگی‌ها، کاربردها، و اهمیت آن‌ها در دنیای مد و صنایع دستی خواهیم پرداخت.

پارچه های دست بافت ایرانی را به دو گروه می توان تقسیم کرد:پارچه های دست بافت نفیس، سایر پارچه های دست بافت

تاریخچه و اهمیت پارچه‌های دست‌بافت ایرانی

صنعت بافت پارچه در ایران سابقه‌ای چندین هزار ساله دارد و در طول تاریخ، ایرانیان همواره به عنوان یکی از بهترین تولیدکنندگان پارچه‌های دست‌بافت در جهان شناخته شده‌اند.

از دوره‌های باستانی تا امروز، پارچه‌های دست‌بافت ایرانی با دقت و هنرمندی بافته می‌شوند و در بسیاری از موارد نمادی از هویت قومی و منطقه‌ای هستند.

پارچه های دست بافت نفیس

پارچه هایی هستند که به واسطه دشواری بافت و مواد اولیه مرغوب و گران بها با عنوان دست یافته های نفیس یاد میشوند از پارچه های نفیس ایرانی میتوان به زربفت، مخمل، ترمه، دارایی و پارچه های ابریشمی اشاره کرد.

زربفت:زری یک نوع پارچه‌ی بسیار لوکس و مجلل است که از ابریشم بافته شده و با نخ‌های طلا و نقره تزئین می‌شود. پارچه زری یا زربفت نفیس ترین منسوج ایرانی است که در بافت آن از نخ گلابتون استفاده می شود.

گلابتون نخ ابریشمی بسیار ظریف است که به دور آن رشته نازکی از فلز طلا یا نفره پیچیده باشد.

این پارچه دارای دو نوع نخ پود یکی برای نقش اندازی و دیگری با نخ تار جهت بافت زمینه به کار می رود.

تاریخچه این پارچه به زمان های بسیار قدیم بر میگردد و از آن برای دوخت انواع لباس درباریان و شاهنشاهان استفاده می شد.

امروزه در موزه ها و سایر مراکز هنری می توانید نمونه هایی از آن را مشاهده کنید.

این پارچه بیشتر در ساخت لباس‌های مجلسی و سلطنتی و همچنین پرده‌ها و منسوجات گران‌ قیمت استفاده می‌شود.

مخمل: مخمل نوعی پارچه نخی یا ابریشمی است که علاوه بر تارو پود دارای نخ خواب یا پرز است. مخمل به دو روش مخمل ساده و نقش برجسته بافته می شود.

مخمل زربفت از دست بافته های نفیسی است که در قدیم برای بافت آن از نخ های گلابتون استفاده می شد.

مخمل یک نوع پارچه دست‌بافت بسیار نرم و لطیف است که در مناطق مختلف ایران از جمله کاشان و یزد تولید می‌شود.

این پارچه به دلیل ظرافت و نرمی، برای ساخت لباس‌های مجلسی، پرده‌ها، و سایر اقلام تزئینی کاربرد دارد.

امروزه پارچه های مخمل تنوع و کاربرد بسیار زیادی دارند به عنوان نمونه در پارچه های پرده ای دکور از پارچه های مخمل استفاده می شود.

دارایی (ایکات): پارچه دارایی، پارچه بسیار با ارزشی است که برای منقوش نمودن پارچه با تکنیک رنگرزی گره ای نخ چله (تار) قبل از بافت رنگرزی می شود.

در ایران از دیرباز در مناطق مختلفی انجام می گرفته است و در حال حاضر در یزد بافته می شود.

ترمه:یکی از دست بافته های نقش دار بسیار ظریف ایران است. بافت ترمه از اوایل دورة صفویه در ایران رواج یافت و یزد و کرمان از مراکز مهم تولید ترمه هستند.

قبلاً ترمه از الیافی مانند کرک پشم ابریشم طبیعی بافته میشد ولی امروزه در بیشتر موارد از پلی استر و ویسکوز با دستگاه های بافندگی بافته می شود.

ترمه یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین پارچه‌های دست‌بافت ایرانی است که از ابریشم و پشم ساخته می‌شود.

این پارچه به دلیل نقش و نگارهای زیبا و پرکار خود، عمدتاً در دوخت لباس‌های سنتی، پرده‌ها، رومیزی‌ها، و سایر اقلام تزئینی استفاده می‌شود. طرح‌های ترمه معمولاً شامل گل‌ها، بته جقه، و نقوش سنتی ایرانی هستند.

چادر شب:دست بافته های سنتی است که در بسیاری از روستاهای ایران به ویژه در استان های گیلان، مازندران، گلستان، قزوین، خراسان، یزد، هرمزگان و .... بافته می شود.

به نظر می رسد در گذشته از آن به عنوان روانداز در شب استفاده می کردند. چادر شب معمولاً از نخ ابریشم رنگی است ولی در حال حاضر از الیاف مصنوعی مثل اکریلیک نیز استفاده می شود.

چادرشب از جمله پارچه‌های دست‌بافتی است که بیشتر در شمال ایران (مانند گیلان و مازندران) تولید می‌شود.

این پارچه معمولاً از پنبه ساخته شده و به دلیل طرح‌های هندسی زیبا و رنگ‌های شاد، به عنوان پارچه‌ای مناسب برای روتختی، سفره، و زیرانداز به کار می‌رود.

شال: شال بافی در استان‌های مختلف ایران، به‌ویژه در کرمان و یزد، بسیار رایج است. این پارچه‌ها که از پشم و ابریشم ساخته می‌شوند، به دلیل سبک بودن و زیبایی در طرح و رنگ، برای استفاده در پوشاک به‌ویژه در فصل‌های سرد سال مناسب هستند.

سایر پارچه های دست بافت

سایر پارچه های دست بافت ایرانی که با استفاده از مواد اولیه ای نظیر پشم پنبه و کرک یا ابریشم بافته می شوند عبارتند از احرامی شوشتر، اجاق قراقی، احرامی یزد، ارمک، برک، باشلق، بقچه حمام یا لنگ، پتو، پریوار، پن، تن یا فرت، جاجیم، جانمازی، جیم، چفیه، چنته، چوقا (چوخا)، چیری، حمام سری (جاجیمچه)، خورجین، ساچیم، سجاده، سفره، سیاه چادر، شال ترمه، شعر، شمد، عبا، عریض، فُرت قناویز، کارت بافی، کرباس، کیسه حمام، گزی، متکاذین، مداخله، موج، ماشته و...

پارچه های احرامی به پارچه های تمام پنبه ای گفته می شود که بیشتر برای سجاده از آن استفاده می شود.

گلیم: گلیم یک نوع پارچه‌ی دست‌بافت است که بیشتر برای زیراندازها، فرش‌ها، و کیف‌ها استفاده می‌شود. این پارچه عمدتاً از پشم و پنبه بافته می‌شود و دارای طرح‌های هندسی و رنگارنگ است که بیانگر فرهنگ و هنر محلی هر منطقه‌ای می‌باشد.

جاجیم: جاجیم نوعی پارچه‌ی ضخیم و بافتنی است که از پشم یا موی بز بافته می‌شود و برای پوشاندن تخت‌ها، سفره‌ها، و پوشاک گرم مانند کت و ژاکت کاربرد دارد. جاجیم به دلیل دوام و مقاومت بالا در برابر سرما، به عنوان یکی از محصولات مهم مناطق سردسیر ایران شناخته می‌شود.

پارچه‌های کتان دست‌بافت: این پارچه‌ها از الیاف طبیعی کتان بافته می‌شوند و به دلیل خنکی و راحتی، برای تولید پوشاک تابستانی و منسوجات خانگی مانند پرده و رومیزی استفاده می‌شوند. این پارچه‌ها بیشتر در مناطق مرکزی ایران تولید می‌شوند.

کاربردهای پارچه‌های دست‌بافت ایرانی

1. پوشاک سنتی و مد روز:پارچه‌های دست‌بافت ایرانی برای تولید لباس‌های سنتی مانند مانتو، شال، روسری، و کلاه‌های محلی به کار می‌روند. امروزه این پارچه‌ها با طراحی‌های مدرن ترکیب می‌شوند و در مد روز نیز جایگاه ویژه‌ای دارند.

2. منسوجات خانگی:بسیاری از پارچه‌های دست‌بافت مانند گلیم، جاجیم، و ترمه برای تولید منسوجات خانگی مانند پرده، رومیزی، روتختی، و زیرانداز استفاده می‌شوند.

3. صنایع دستی و تزئینات: از پارچه‌های دست‌بافت ایرانی برای تولید صنایع دستی مانند کیف، کفش، جاکلیدی، و سایر اقلام تزئینی استفاده می‌شود که نه تنها جنبه کاربردی دارند، بلکه به عنوان آثار هنری نیز ارزشمند هستند.

4. محصولات صادراتی: پارچه‌های دست‌بافت ایرانی به دلیل کیفیت بالا و طرح‌های زیبا در بازارهای جهانی طرفداران زیادی دارند و به عنوان محصولات صادراتی مهمی شناخته می‌شوند.

نکات مهم در خرید پارچه‌های دست‌بافت ایرانی

1. اصالت و کیفیت:هنگام خرید پارچه‌های دست‌بافت، اطمینان حاصل کنید که محصول اصل و از تولیدکنندگان معتبر تهیه شده باشد. بررسی دقیق جنس پارچه، رنگ‌ها، و نقوش بافته شده می‌تواند به شما در تشخیص کیفیت کمک کند.

2. نوع پارچه و کاربرد: با توجه به نیاز و کاربرد مورد نظر، نوع پارچه دست‌بافت را انتخاب کنید. به عنوان مثال، اگر به دنبال پارچه‌ای برای لباس مجلسی هستید، پارچه‌های زری یا ترمه گزینه‌های مناسبی هستند.

3. مراقبت و نگهداری: پارچه‌های دست‌بافت ایرانی نیاز به مراقبت ویژه دارند. برای جلوگیری از آسیب به رنگ و بافت پارچه، بهتر است آن‌ها را با دست و با مواد شوینده ملایم شستشو دهید و از خشک‌کن استفاده نکنید.

نتیجه‌گیری

پارچه‌های دست‌بافت ایرانی با تاریخچه‌ای غنی و تنوع بی‌نظیر، یکی از میراث‌های فرهنگی ارزشمند کشورمان هستند.

این پارچه‌ها نه تنها به عنوان پوشاک و منسوجات خانگی، بلکه به عنوان نمادی از هنر و اصالت ایرانی مورد توجه قرار می‌گیرند.

با انتخاب و استفاده از این پارچه‌ها، می‌توانید از زیبایی، کیفیت، و خلاقیت هنری آن‌ها بهره‌مند شوید.